TRYUMFALNY POWRÓT STANISŁAWA PRZYBYSZEWSKIEGO
Nie wiadomo, czy Stanisław Przybyszewski marzył, jak chciał Mickiewicz, by jego „księgi trafiły pod strzechy”. Bezspornym jest natomiast fakt, że w sposób nadzwyczaj uroczysty prezentowano w listopadzie jego dzieła nie tylko w rodzinnej wsi Łojewo, gdzie przyszedł na świat. Także na Zamku Królewskim w Warszawie, w którym pisarz spędził ostatnie lata życia.
A wszystko dlatego, że sprawdziło się porzekadło: „nie ma tego złego…”.
Dzieła (prawie) wszystkie
W listopadzie 2022 roku do rąk czytelników dotarły pierwsze dwa z jedenastu tomów dzieł wszystkich „Meteora Młodej Polski”. Efekt realizacji projektu, noszącego nazwę Edycja krytyczna Dzieł Stanisława Przybyszewskiego (utwory literackie), ujętego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w latach 2018–2023 przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Chciałoby się zawołać: nareszcie! Wcześniej już parokrotnie starano się wydać drukiem mniej lub bardziej kompletną twórczość pisarską „genialnego Polaka”, jak nazywany był Przybyszewski w środowisku berlińskiej bohemy. Za każdym razem kończyło się fiaskiem. Wpierw przeszkodził temu zgon pisarza i wygaszanie działalności Instytutu Literackiego „Lektor”. Kolejną próbę opublikowania pism wszystkich Przybyszewskiego, w opracowaniu Stanisława Helsztyńskiego wstrzymał wybuch II wojny światowej.
Po 1945 roku polskich wydawców bardziej niż utwory pisarza interesowały skandaliczne wątki jego życiorysu. Co prawda pojawiło się kilka krytycznych wydań utworów Przybyszewskiego, takich jak popularnonaukowy Wybór pism w opracowaniu Romana Taborskiego (Ossolineum, Wrocław 1966) oraz Dzieci szatana (Oficyna Literacka, Kraków 1993) i dwujęzyczny tom Poematów prozą (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003), oba w opracowaniu prof. Gabrieli Matuszek. Wciąż jednak najwięcej z twórczości Przybyszewskiego, opublikowanej jeszcze przed wojną, można było znaleźć albo w internecie, albo korzystając z faktu, że w RFN w latach 1990–1999 ukazała się ośmiotomowa edycja utworów oraz wybór jego listów.
Polski projekt obejmuje wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim. Obejmuje poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty oraz towarzyszące im wstępy literackie, a także inedita, a ponadto utwory nie publikowane oraz drobne przekłady dokonane przez Przybyszewskiego.
Jest to edycja krytyczna (typu A), połączona z cechami edycji naukowo-dydaktycznej (typu B), która poprzez wprowadzenie komentarzy i wstępu do dzieła pozwala wydaniu naukowemu trafić do szerszego kręgu odbiorców; zarówno specjalistów w dziedzinie tekstologii i edytorstwa literatury nowoczesnej, badaczy zajmujących się polskim i europejskim modernizmem, studentów kierunków filologicznych, jak i miłośników klasyki literackiej – tłumaczyła profesor Gabriela Matuszek, kierująca projektem.
Na pierwsze dwa tomy, które ukazały się jesienią 2022 roku, składa się proza poetycka: Pentalogia: Requiem aeternam, Z cyklu Wigilii, De profundis, Nad morzem, Androgyne (opr. Gabriela Matuszek-Stec) oraz Dzieci szatana. Il regno doloroso (oprac. Gabriela Matuszek-Stec i Katarzyna Badowska). Także tomy 3–7 zawierać będą prozę Przybyszewskiego, tomy 8–10 dramaty, a tom 11. Inedita i varia (opr. Grzegorz P. Babiak). Każdy tom poprzedza monograficzny wstęp do dzieła ze wskazówkami bibliograficznymi, a każdy tekst dzieła literackiego opatrzony został komentarzem rzeczowym, historycznoliterackim i językowym (w formie przypisów na dole strony). Ponadto czytelnicy uzyskają bardzo rozbudowany dodatek i aparat krytyczny oraz bibliografię (także przekładów na języki obce), indeks osób i postaci, wykaz skrótów, spis ilustracji i summary.
Realizacja projektu zdaniem prof. Gabrieli Matuszek pozwoli również pokazać prawdziwe twórcze oblicze Przybyszewskiego – pisarza oryginalnego, nowoczesnego, prekursorskiego wobec wielu zjawisk literackich – i wprowadzić go ponownie w obieg czytelniczy. Otworzy też nowe perspektywy badawcze. Dzieła dostarczą również bodźców do ożywienia badań nad wczesnym modernizmem i jego tradycją. Staną się także materiałem praktycznym, terenem rozstrzygnięć w kwestii edycji tekstu literatury poromantycznej, wzbogacając dotychczasowe doświadczenia metodyczne edytorstwa literackiego.
Polska Edycja krytyczna jest wydarzeniem epokowym. A że apetyt rośnie w miarę jedzenia, kolejnym krokiem winno być wydanie kilkutomowej serii, obejmującej publicystykę pisarza. Dobry początek dała już praca profesora Tadeusza Linkera zatytułowana Publicystyka Stanisława Przybyszewskiego w Wolnym Mieście Gdańsku (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2015), o której wszystkie księgarnie tradycyjne i online informują zgodnie: „produkt niedostępny”.
[Dalszy ciąg w numerze.]
