Zaprezentowane w książce studia i szkice to próby wejścia w wewnętrzny świat poezji. A jest to poezja szczególna, bo umykająca osadzeniu w tym, co oczywiste. Jej metafizyczność sprawia, że zostajemy zaproszeni do podróży w głąb przestrzeni życia, by wraz z twórcami poszukać nieznanego, które objawia się w zwyczajnych-nadzwyczajnych fenomenach bytu. Rozpoznanie i uchwycenie przejawów innej rzeczywistości zajmująco realizuje się w liryce. Mowa inna, mowa wiązana, stara się utkać wielowymiarowy kobierzec, który odzwierciedla naoczność odbieraną przez pryzmat artystycznej wrażliwości, dzięki czemu percepcja świata wzbogaca się o wewnętrzne widzenie rzeczy. Słowo jest bowiem narzędziem, którym poeta próbuje przedrzeć się za zasłonę poznania, ująć tę szczególną smugę światła stamtąd, rozszczepić ją w promienistą tęczę blasków i objąć niewyrażalne.
Zmagania z metafizyczną materią oraz różnorodne do niej podejścia stanowią istotę literatury podmiotu, która została poddana interpretacyjnemu namysłowi. Zasadniczo wszystkie prezentowane teksty dotykają podobnej tematyki, która synonimicznie rozbija się na różne głosy poetów. Każdy omówiony utwór lub tomik poetycki jawi się w tym układzie jako zapis fascynującego procesu poznawania, który porywa nas semantycznym maksymalizmem oraz epistemologiczną zachłannością manifestującą się poszukiwaniem różnych ścieżek wglądu w przestrzeń transcendencji. Zostajemy zaproszeni do podziwiania świtu rozpraszającego ciemność, do tymczasowego poddania się dziełu i temu, co ono w sobie niesie. Poświęcona chwila może obrodzić ponadczasowym zachwytem. Wchodzimy bowiem wraz z poetami w swoisty przesmyk, w szczeliny bytu, doświadczamy z nimi różnorodnych sytuacji granicznych wynikających z epifanii, które odbijają się później w wysublimowanych impresjach. Rozglądamy się, nasłuchujemy, czuwamy. Balansujemy na pograniczu percepcyjnych możliwości, między światem i zaświatem. Oglądamy się za niewidzialnym, ale równie rzeczywistym, i zaczytujemy się w słowach, które w swej skończoności rozbijają się o nieskończone. Lecz nawet takie semantyczne nienasycenie niesie w sobie refleksy wieczystego światła, co sprawia, że wszystko wokół jest przemienione.
Niedokończoność poezji jest jej zwycięstwem, gdyż sygnalizuje nadnaturalny bezkres, transcendentny przestwór absolutu. Kontemplacja tekstów w tym kierunku otwiera nas na treści, które są często przez współczesną kulturę programowo deprecjonowane lub wypierane zbyt pochopnie, bez uprzedniego namysłu. Tymczasem ufne otwarcie na propozycje przedstawione przez autorów ma funkcję ocalającą, prowadzi do rdzenia życia, odkopuje zasypane źródło, zdziera folię z oczu, wskazuje Pełnię. Obrazy poetyckie ujęte w ramy badanych wierszy są wynikiem uważnego wsłuchania w kogoś Innego. Słowa w nich płoną, a podsycane tchnieniem odwiecznej pneumy, wypalają zewnętrzną warstwę bytu, by odsłonić jego pierwotność i czystość. Twórcy działają na palimpseście świata, chcąc ukazać inicjalny tekst, w którym wszystko zostało zmierzone i zapisane. Czytamy w nim o Bogu, o cudzie stworzenia, o życiu, istnieniu oczywistym i nieoczywistym, o trwaniu. Czytamy wreszcie o sobie, bo gdzieś w dalszym symbolicznym sensie jesteśmy w tym tekście obecni. Jesteśmy jego ważnymi bohaterami, a poezja nam to uświadamia.
Poezja jest przypisem do wieczności. Rozpisuje znaczenia ewokowane momentami wglądu w coś Innego, w To, które wynosi podmiot poznający nad zmysłowe postrzeganie, w do końca nieokreśloną przestrzeń Tajemnicy zanurzonej w autorskie odczucie Obecności. Tak poszerzona świadomość, indywidualnie przepracowane zaświatoodczuwanie, wyznacza absolutny punkt odniesienia, przeciwstawia się skończoności, kruszy zwątpienie i nadaje życiu Sens. Próby nazwania metafizycznej ontologii wymagają cierpliwości i dyscypliny. Opisana liryka jest długo dojrzewająca, mozolnie wyryta w tworzywie słowa. Semantyczne wiązania przenikają przez pozornie oczywiste treści, meandrycznie poszukując znaków składających się na symbole nadprzyrodzoności. Poznajemy wiersze nasączone ekstraktem myśli ujmującej niejawną rzeczywistość, od której świat raczej odchodzi, uznając ją za zbędną i niepotrzebną. A przecież właśnie w niej jest pokarm, który nie ginie, ale trwa na wieki. Utrata Sensu odwołującego się do absolutystycznego wymiaru to charakterystyczna cecha naszych czasów. Propozycje podsuwane człowiekowi łudzą go w istocie fałszywymi i marnymi atrakcjami, które jednak skutecznie przysłaniają prawdziwe skarby. Jaka zatem ma być rola krytyka literackiego we współczesnym dyskursie kulturowym? Szkice zawarte w książce pełnią funkcję dopełnieniową, wpisują się w artystyczną działalność poetów, rozwijając skondensowane idee w interpretacyjne opowieści o metafizycznej osnowie istnienia. Powinny one na tyle współgrać z tekstami pierwszymi, by propozycja przedstawiona czytelnikowi dała mu rozbłysk nadziei, poruszyła myśli duszy, by dzieło literackie skłoniło go do pogłębionego namysłu nad byciem-w-świecie i jego eschatologiczną kontynuacją. W pracy krytyka jest zatem podwójna troska. Pierwsza dotyczy promocji artystycznych treści, czyli takiego wydobycia oraz podkreślenia znaczeń utworu, aby poetycki idiom wiernie przełożyć i opatrzyć koniecznymi glosami. Druga pełni funkcję kształtującą oraz dydaktyczną. Kieruje się w stronę odbiorcy, aby nakłonić go do odkrycia świata i siebie poprzez literaturę zorientowaną ku Prawdzie. (ze Wstępu)
O Autorze:
Tomasz Pyzik – ur. w 1975 r. w Zabrzu. Doktor nauk humanistycznych. Krytyk literacki publikujący głównie w Toposie i Frazie, historyk literatury związany z Uniwersytetem Śląskim. Nauczyciel w I LO Dwujęzycznym w Gliwicach, współpracuje z International Baccalaureate Organization. Autor książek Predestynacja w twórczości Aleksandra Wata (2004) oraz Twórczość poetycka Wojciecha Bąka (2007). Artykuły naukowe publikował m.in. w zbiorach Liryka polska XX wieku. Analizy i interpretacje (2005), Inna literatura. Dwudziestolecie 1989–2009 (2010), Liryka żołnierska. Estetyka i wartości (2011), Bieszczady. Natura – Kultura (2011), „Trzeba się trzymać pięknych przyzwyczajeń”. Twórczość Jana Darowskiego (2012), Edukacja międzykulturowa w warunkach kultury globalnej. Od rozważań definicyjnych do praktycznych zastosowań (2014), Poezja okolicznościowa w Polsce w latach 1730–1830. W kręgu spraw publicznych i narodowych (2014).
Zamów>>
